Διαβάζοντας το πρωτότυπο
Γύρω στὸ 1990, ἀφοῦ εἶχα μελετήσει γιὰ ἀρκετὰ χρόνια «τὰ στοιχεῖα τοῦ Εὐκλείδη» ἀπὸ τὸ μεταφρασμένο καὶ καταπληκτικό κείμενο τοῦ Εὐαγγέλου Σταμάτη καὶ μετά τὴν ἀνάρτηση ποὺ ἔκανα τοῦ Ἑλληνικοῦ πρωτοτύπου κειμένου στὸ διαδίκτυο, μοῦ μπῆκε ἡ ἰδέα νὰ ἀρχίσω τὴ μετάφραση τῶν θεωρημάτων τοῦ Εὐκλείδη, σε μία πιὸ ἁπλὴ γλῶσσα ἀπὸ αὐτὴν τοῦ Σταμάτη καὶ ἔτσι ξεκίνησα. Μετά ἀπὸ μερικά θεωρήματα κατάλαβα ὅτι μπορῶ νὰ διαβάζω τὸ ἀρχαῖο κείμενο, καί νὰ τὸ κατανοῶ ἀπὸ τὸ πρωτότυπο, μὲ τὴν βοήθεια βεβαίως κάποιου λεξικοῦ, νὰ βρίσκω τὶς ἄγνωστες λέξεις, τὰ εἰδικὰ ρήματα κ. λπ.
Αὐτὸ ἦταν τὸ πρῶτο ξεκίνημα, στὴ συνέχεια ἀσχολήθηκα μὲ ἄλλα κλασικά κείμενα ἀπὸ τὸν Αἴσωπο μέχρι τον Ἐπίκουρο, καὶ παρατήρησα ὅτι με ἕνα καλό λεξικό καὶ με μία καλή ἀνάλυση της δομῆς τῆς ἄγνωστης λέξης, ἐννοῶ γραμματική ἀνάλυση γιὰ νὰ βρίσκω τὸν ἀρχικὸ της τύπο, ὅλα γίνονται εὔκολα. Στὸ σημεῖο αὐτὸ μὲ βοήθησε πολύ αὐτὸ τὸ «ἐργαλεῖο» τοῦ πανεπιστημίου tufts:
https://www.perseus.tufts.edu/hopper/morph?
Καθώς ἐπίσης καὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία τῆς λέξης με βοηθάει πολύ τὸ ἐλεύθερο online λεξικό:
Liddell, Scott, Jones Ancient Greek Lexicon (LSJ).
Σήμερα μετά ἀπὸ μία πορεία 30 χρόνων με αὐτὲς τίς διαδικασίες ἀνάγνωση καὶ μελέτης τῶν κειμένων βρίσκομαι σὲ ἕνα ἱκανοποιητικὸ ἐπίπεδο ποὺ νὰ μπορῶ νὰ διαβάζω τὸ πρωτότυπο κείμενο. Ἡ χρήση δὲ αὐτῶν τῶν «γλωσσικῶν ἐργαλείων» συνεχῶς μειώνεται.
Μπορῶ νὰ πῶ τώρα μὲ βεβαιότητα ὅτι ἡ Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς γλῶσσα δὲν εἶναι νεκρὴ καὶ οὔτε εἶναι ξένη σε μᾶς, ἀλλὰ εἶναι μία συνέχεια τῆς δικιᾶς μας γλώσσας. Μέσα δὲ ἀπὸ τὴν κατανόηση της Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς καταλαβαίνω πολύ καλύτερα τὴ νέα ἑλληνική.
Συμβουλή:
Ξεκίνησε μὲ ἕνα ἀγαπημένο σου βιβλίο, στὴν ἀρχὴ μία-μία πρόταση θὰ τὴν διαβάζεις καὶ στὸ πρωτότυπο καὶ ἀπὸ τὴ μετάφραση. Ταυτόχρονα θὰ βλέπεις τὶς διαφορὲς, θὰ παρατηρεῖς τὰ «δύο νοήματα», θὰ βλέπεις τὰ μεταφραστικά λάθη, ἂν ὑπάρχουν, καὶ θὰ κατανοεῖς σιγά-σιγὰ τὸ πρωτότυπο κείμενο. Δίπλα σου πάντα θὰ ἔχεις τὰ δύο προαναφερθέντα «γλωσσικὰ ἐργαλεῖα». Καὶ δὲν ἀφήνουμε κανένα κενὸ ἢ ἀπορία! Αὐτὴ εἶναι ἡ μέθοδος γιὰ νὰ μάθεις σιγά-σιγά καὶ νὰ ἐξοικειωθεῖς μὲ τὴν ἀνάγνωση τοῦ πρωτότυπου ἑλληνικοῦ κειμένου.
Γιὰ τὴν Ἱστορία...
Νὰ ποῦμε τώρα δυὸ λόγια γιὰ τὶς μεταφράσεις τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν κειμένων στὴν νέα Ἑλληνική. Οἱ πλεῖστες αὐτῶν εἶναι προβληματικὲς, ὑπάρχουν βεβαίως κάποιες φωτεινὲς ἐξαιρέσεις. Ἄς πάρουμε ὅμως τὰ γεγονότα μὲ τὴν σειρά.
Τὸν Μεσαίωνα, πολλὰ ἑλληνικὰ κείμενα χάθηκαν ἢ καταστράφηκαν, κάποια ἄλλα κείμενα ἀντιγράφονταν συστηματικὰ ἢ μή (οἱ ἀλλοιώσεις τοῦ κειμένου ἀπὸ τὴν ἀντιγραφὴ εἶναι ἀνοικτὸ θέμα), μὲ σκοπὸ τὴν διάσωσή τους, ἐπειδὴ κρίθηκε πὼς ἐξυπηρετοῦσαν κάποιους σκοπούς, καὶ ἄλλα (ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ὅσα ἀντιγράφονταν) μεταφράσθηκαν στὴ λατινικὰ μὲ πολλὰ προβλήματα (Χαρακτηριστικὸ παράδειγμα πὼς στὰ ὀνόματα, οἱ Λατῖνοι ἀντικαθιστοῦσαν πολλάκις τὸ Δ μὲ τὸ Λ καὶ τοὔμπαλιν, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ λένε σήμερα τὸν Ὀδυσσέα «Ulysses» καὶ ἐμεῖς νὰ λέμε τὸν Φιλιππίδη «Φειδιππίδη»...)
Ἀπὸ τὴν Μεταρρύθμιση καὶ μετά, ἔχουμε σκόπιμες μεταφράσεις ἀπὸ τὰ λατινικὰ πρὸς τὶς κυρίως εὐρωπαϊκὲς γλῶσσες. Τελικὰ σήμερα, καὶ παρὰ ταῦτα, ἔχουμε μεταφράσεις τῶν κλασσικῶν μας κειμένων στὴν καθομιλουμένη Ἑλληνικὴ ΚΑΙ ἀπὸ τὰ Ἀγγλικά! Γιὰ «μείωση τοῦ κόστους», οἱ ἐκδότες προσλαμβάνουν μεταφραστὲς γιὰ νὰ μεταφράζουν ἀγγλικὰ κείμενα, ἐπισυνάπτοντας στὴν συνέχεια τὰ κείμενα αὐτὰ δίπλα στὰ ἀντίστοιχα κλασσικά!!
Παράλληλα, «μεταφραστές», «φιλόσοφοι» καὶ «ἐρευνητές», στὰ φιλοσοφικὰ κυρίως κείμενα, εἴτε ἀπὸ ἐλλιπῆ κατανόηση εἴτε ἀπὸ ἰδεολογικὴ πρόθεση, τὰ ἀλλοιώνουν ἀναλόγως, γιὰ νὰ ἐξυπηρετήσουν τὶς ἰδεολογίες τους. Ἐν τέλει, κατόπιν ὅλων τούτων, συναντοῦμε κλασσικὰ ἀριστουργήματα ποὺ ἡ νεοελληνική τους «μετάφραση» εἶναι ἀπὸ δυσνόητη ἕως ἀκαταλαβίστικη, μὲ ἀποτέλεσμα τὰ κείμενα νὰ μὴν διαβάζονται καὶ νὰ μὴν κατανοοῦνται.
Καλῶς ἢ κακῶς, πλέον, πρέπει εἴτε νὰ διαβάζεις καὶ νὰ κατανοεῖς τὸ πρωτότυπο κείμενο, ὅπως ἔπρατταν οἱ μεγάλοι τοῦ περασμένου αἰῶνα ποὺ διέθεταν κλασσικὴ παιδεία (π.χ. ὁ Καβάφης, ὁ Φρόυντ, ὁ Μάρξ, ὁ Νῆτσε κ. λπ.) εἴτε νὰ χάνεσαι στὴν μετάφραση...
Ἡ Κλασσικὴ Παιδεία πρέπει καὶ ὀφείλει νὰ εἶναι ἡ παιδεία κάθε σώφρονος πολίτου, ἀνεξαρτήτως φυλῆς, φύλου, ἔθνους, γλώσσας ἢ κοινωνικοῦ σχηματισμοῦ.
Υ. Γ.: Ἡ ὑπονόμευση τῆς Κλασσικῆς Παιδείας, ἀπ' ὅποιαν ἰδεολογία κι' ἂν προέρχεται, καὶ μὲ ὁποιονδήποτε σκοπὸ ἢ στόχο, πρέπει ν' ἀντιμετωπίζεται ἀναλόγως.