Διαβάζοντας τὸν «Κρατύλο» τοῦ Πλάτωνος
Ἐπειδὴ εἶναι πολλὰ αὐτὰ στὰ ὁποῖα διαφωνοῦμε κατὰ τὴν ἀνάγνωση τοῦ κειμένου τοῦ «Κρατύλου», ἕνα ἔργο μοναδικὸ γιὰ τὴν ἱστορία τῆς γλώσσας, θὰ ἤθελα νὰ κάνω μερικὲς παρατηρήσεις πάνω σ' αὐτὸ τὸ ζήτημα.
Πρῶτα ἀπὸ ὅλα θὰ πῶ δυὸ λόγια γιὰ τὸ περιεχόμενο τοῦ διαλόγου, ἕνας διάλογος μεταξὺ Ἐρμογένους, Σωκράτους καὶ Κρατύλου μὲ τὸ κυρίαρχο ἐρώτημα, ὅπως τίθεται ἀπὸ τὸν Πλάτωνα νὰ εἶναι, «εἶναι ἡ ὀρθότητα τοῦ ὀνόματος ἑκάστου τῶν ὄντων φύσει πεφυκυῖαν (ἀναδεικνύεται ἀπὸ τὴν φύση του), ὅπως ἰσχυρίζεται ὁ Κρατύλος καί ὄχι κατόπιν συμφωνίας τῶν ἐμπλεκομένων (συνθέμενοι καλεῖν καλῶσι), ὅπως ὑποστηρίζει ὁ Ἐρμογένης»!
[ 383.a.5] {Ἑρμογένης}: «Κρατύλος φησὶν ὅδε, ὦ Σώκρατες, ὀνόματος ὀρθότητα εἶναι ἑκάστῳ τῶν ὄντων φύσει πεφυκυῖαν, καὶ οὐ τοῦτο εἶναι ὄνομα ὃ ἄν τινες συνθέμενοι καλεῖν καλῶσι»
Σὲ ὅλο τὸ ἔργο ὁ Σωκράτης μὲ ἑκατοντάδες παραδείγματα ὀνομάτων (ἀνθρώπων, θεῶν, ἀρετῶν, φυσικῶν φαινομένων κλπ) προσπαθεῖ νὰ προσεγγίσει τὸ θέμα ἀναλύοντας τὸ κάθε ὄνομα μὲ τὴν μία ἤ τὴν ἄλλη προοπτική, καὶ ἐνίοτε καὶ μὲ τὶς δύο προοπτικές. Ὁ Σωκράτης ὑποστηρίζει ἄλλοτε τὴν μία προοπτικὴ γιὰ κάποια ὀνόματα, καὶ ἄλλοτε τὴν ἄλλη! Καὶ δὲν χάνει τὶς εὐκαιρίες νὰ μᾶς προβληματίζει πάνω σὲ ἄλλες κοινωνικὲς διαδικασίες ὀνοματοδοσίας ὅπως πχ ὅτι οἱ νέοι ἰδιοκτῆτες ἀλλάζουν τὸ ὄνομα τοῦ νέου τους «κτήματος», ἤ ὅτι ὁ πατέρας δίνει ἄλλο ὄνομα στὸ παιδί του καὶ ἄλλο ἡ μητέρα! Στὸ διάλογο αὐτὸν τοῦ Πλάτωνος τὸ ἐρώτημα μένει ἀναπάντητο.
Τὸ γενικότερο πρόβλημα τῶν μεταφράσεων τῶν κλασσικῶν κειμένων εἶναι ἡ προσπάθεια τῶν διαφόρων ἰδεολογιῶν νὰ τὰ σφετεριστοῦν καὶ ἀλλοιώνοντάς τα μέσα ἀπό τις μεταφράσεις ἐνισχύσουν τὶς ἰδεολογικὲς τους θέσεις.
Ὁ Κρατύλος λόγῳ περιεχομένου προσφέρεται κατὰ τὸν καλύτερο τρόπο σὲ αὐτὴν τὴν διαδικασία, διότι πολὺ εὔκολα μετατρέπουν τὸ «βασικὸ ἐρώτημα» σὲ προβληματισμὸ «ἐτυμολογίας» καὶ ἔτσι ἀλλοιώνουν καὶ τὸ νόημα τῆς κάθε «λέξης» καὶ ἀναδεικνύουν τὰ δικὰ τους παράλογα «πιστεύω»! Θὰ δώσω μερικὰ παραδείγματα ἐνδεικτικὰ χωρὶς νὰ καλύπτω πλήρως τό θέμα.
Ἡ μεγάλη διαστροφικὴ ἀνάγνωση τοῦ κειμένου εἶναι ἡ ἀνάγνωση μέσῳ τῆς νεοπλατωνικῆς ἰδεολογίας. Ἡ Ἰδεολογία τῆς Πλατωνικῆς ἰδέας, τοῦ κόσμου τῶν ἰδεῶν τοῦ Πλάτωνα, μία ἀντίληψη ἡ ὁποία δὲν προκύπτει ἀπὸ τὰ Πλατωνικὰ κείμενα, ἀλλὰ εἶναι ἐπινόηση τῶν μεταγενέστερων, οἱ ὁποῖοι θέλησαν νὰ περάσουν στὸν Πλάτωνα τὴ δικὴ τους ἀντίληψη γιὰ τὶς μεταφυσικὲς ἰδέες καὶ ἔννοιες (ἐξωπραγματικὲς, ἀνύπαρκτες, φανταστικὲς, ἀνόητες). Παραδείγματος χάριν οἱ ἀριθμοὶ, οἱ μαθηματικὲς ἔννοιες, οἱ θεοὶ καὶ ὅλα τὰ διανοητικὰ κατασκευάσματα τοῦ Ἀνθρώπου, κατὰ τὴν ἰδεολογία αὐτὴ εἶναι «ὄντα» προϋπάρχοντα μὲ περίεργες, παράξενες, ἀναπόδεικτες καὶ παρανοϊκές ἰδιότητες.
Στὸ σημεῖο αὐτὸ πρέπει νὰ τονίσουμε ὅτι στὸν Κρατύλο ὁ Πλάτωνας δὲν ἀναφέρει πουθενὰ τὴν λέξη «ἐτυμολογία» ἤ παραγωγὸ της.
Ἡ ἑπόμενη μεγάλη διαστροφικὴ ἀνάγνωση εἶναι ἡ ἀνάγνωση μέσῳ τῆς ἀλλοίωσης τῆς συνείδησης μὲ τεχνικοὺς ἤ ἄλλους τρόπους. Εἶναι ἡ ἀντίληψη καὶ Ἰδεολογία ποὺ ρέπει πρὸς τὴν ἐτυμολογία καὶ παρατηρῆται στὴν ἀνάγνωση τοῦ ἐν λόγῳ κειμένου, εἶναι ἡ ἀντίληψη καὶ ἰδεολογία τοῦ «χασικλή», τὸ λέω ἔτσι χυδαῖα γιὰ νὰ περιλάβω μέσα σὲ αὐτὴν τὴν κατηγορία ὅλους τοὺς ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι μὲ τεχνητοὺς τρόπους (μὲ τεχνολογία χημείας) ἀλλοιώνουν τὴν ἐγκεφαλικὴ τους λειτουργία (τσιγάρα, ἀλκοὸλ, καφέδες, ναρκωτικὰ, λιβάνια κλπ), ἀλλοιώνουν τὴ σκέψη τους καὶ ἡ ἀνάγνωση τοῦ Κρατύλου μέσα ἀπὸ αὐτὴν τὴν στραγγαλισμένη λογικὴ εἶναι πολὺ ἐπιρρεπής σὲ παρα-ἐτυμολογίες, ἀνοησίες, κλπ. Καὶ ὅτι ἄλλο ἐπίσης μπορεῖ νὰ ἀλλοιώσει τὴν Ἐλεύθερη σκέψη καὶ τὸν ὀρθὸ λόγο εἴτε αὐτὸ προέρχεται ἀπὸ χημικὴ παρέμβαση εἴτε ἀπὸ ἰδεολογικὴ παρέμβαση εἴτε ἀπὸ ἐκβιασμὸ εἴτε ἀπὸ συμβιβασμό!
Πολλὲς παρόμοιες ἰδεολογίες μπορεῖ κανείς νὰ ἐντοπίσει στὶς νεοελληνικὲς μεταφράσεις τῶν Ἑλληνικῶν κειμένων ὅπως εἶναι οἱ Ἀποκρυφιστικὲς (διαλογισμός, μασονία, κλπ), οἱ Σκοταδιστικὲς (δαίμονες, τέρατα, μάγισσες κλπ), οἱ Νεοπλατωνικές (Οἱ ἰδέες τοῦ Πλάτωνα), οἱ Ἐξωγήινων πολιτισμῶν (ἐξωγήινοι πολιτισμοὶ μᾶς ἔδωσαν τὴν γλῶσσα κλπ), οἱ τῆς Αὐταπάτης (ἀλλοίωση συνείδησης μὲ τεχνικοὺς ἤ ἄλλους ἐκβιασμούς), οἱ θεολογικὲς (θεοὶ ἔφτιαξαν τὰ ὀνόματα κλπ), καὶ τέλος κάποιοι Συνδυασμοὶ ὅλων αὐτῶν.
Καὶ ἐρχόμαστε τώρα σὲ μία καθαρῆ ἀνάγνωση τοῦ κειμένου ὅπου τίποτα δὲν ἐπεμβαίνει καὶ δὲν ἀλλοιώνει τὸν ὀρθὸ λόγο καὶ προβληματιζόμαστε μαζὶ μὲ τὸν Σωκράτη πάνω στὸ ἐρώτημα: «εἶναι ἡ ὀρθότητα τοῦ ὀνόματος ἑκάστου τῶν ὄντων «φύσει πεφυκυῖαν» (ἀναδεικνύεται ἀπὸ τὴν φύση του), ὅπως ἰσχυρίζεται ὁ Κρατύλος καί ὄχι κατόπιν συμφωνίας τῶν ἐμπλεκομένων (συνθέμενοι καλεῖν καλῶσι), ὅπως ὑποστηρίζει ὁ Ἐρμογένης»! Ὁ Σωκράτης ἀναφέρεται καὶ τὶς δύο περιπτώσεις ὑποστηρίζει ἄλλοτε τὴν μιά, ἄλλοτε τὴν ἄλλη, γιὰ κάποια ὀνόματα κλίνει πρὸς τὴ μία κατεύθυνση περισσότερο, γιὰ κάποια πρὸς τὴν ἄλλη. Καὶ μετὰ ἀπὸ ὅλο αὐτὸ τὸ προβληματισμὸ δὲν μποροῦμε νὰ μὴν δεχτοῦμε τὴν Ἀριστοτελικὴ θέση ἡ ὁποῖα περιγράφεται στὴν πραγματεία τοῦ Ὀργάνου «Περὶ Ἑρμηνείας». «Ὄνομα μὲν οὖν ἐστὶ φωνὴ σημαντικὴ κατὰ συνθήκην ἄνευ χρόνου, ἧς μηδὲν μέρος ἐστὶ σημαντικὸν κεχωρισμένον·» (Περὶ Ἑρμηνείας 16a.20). Ὁ Ἀριστοτέλης μας λέει ὅτι ὅπως καὶ νὰ ἔχει ἀρχικὰ συμβεῖ, τελικὰ τὸ «ὄνομα» σὲ μία κοινωνία ἔχει τὴν «σύμβαση» ὡς βασικὸ στοιχεῖο τῆς ὕπαρξη του, καὶ μόνο ἔτσι μπορεῖ νὰ ὑπάρξει καὶ νὰ δομηθεῖ κοινωνικὸς λόγος.