Περί πατέντων ο λόγος

Δημήτρης Γλέζος - Ιούλιος 2003

 

http://epatents.hellug.gr

 

Εισαγωγή

Το διαδίκτυο όπως το ξέρουμε σήμερα, είναι ένας χώρος όπου η λογοκρισία και οι περιορισμοί είναι ελάχιστοι, αν όχι ανύπαρκτοι. Ίσως αυτός να είναι ο λόγος που το διαδίκτυο έχει το μέγεθος που ξέρουμε σήμερα. Χωρίς την ελευθερία λόγου που το χαρακτηρίζει, το διαδίκτυο θα ήταν απλά μια βιβλιοθήκη πληροφοριών.

Αυτή η ελευθερία λόγου, από τα USENET μέχρι τις mailing-list και τα forum, ενέπνευσε το σχηματισμό ομάδων ανθρώπων, οι οποίες έχουν κοινά πιστεύω. Με αυτό τον τρόπο η άποψη τους ενδυναμώνεται και μπορεί να ακουστεί σε επίπεδο εταιρειών, βιομηχανιών και πολλές φορές κυβερνήσεων. Πολλοί φορείς, βλέποντας αυτό το θαύμα της τεχνολογίας σαν απειλή, προσπάθησαν να το περιορίσουν, πάντα χωρίς αποτέλεσμα.

Το ζήτημα των software patents μας αφορά όλους και τα δεδομένα μέχρι σήμερα δείχνουν πως υπάρχει μεγάλη δυσαρέσκεια με τον νόμο που πάει να περαστεί στην Ευρώπη.

Σύντομη περιγραφή

Τι είναι οι πατέντες;

Οι πατέντες στο λογισμικό (software patents) είναι μια ιδέα που εφαρμόζεται στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία. Ένα άτομο ή μια εταιρεία η οποία "εφευρίσκει" μια νέα τεχνολογία στο λογισμικό, μπορεί να χρησιμοποιήσει τις πατέντες για να εξασφαλίσει μια μονοπωλιακή θέση στην αγορά για να εμπορευτεί την εφεύρεση εμποδίζοντας όλες τις άλλες εταιρείες να κάνουν το ίδιο.

Γενικότερα, οι πατέντες δημιουργήθηκαν αρχικά για να παροτρύνουν τους εφευρέτες να μοιράζονται τις καινοτομίες τους με το κοινό, με αντάλλαγμα να έχουν το μονοπώλιο της χρήσης τους για 17 χρόνια. Αυτό σημαίνει πως ο εφευρέτης μπορεί να παίρνει λεφτά για τη χρήση της, ή ακόμη να απαγορεύσει εντελώς σε κάποιον να βασιστεί στην εφεύρεση για μια άσχετη υλοποίηση. Και επιπλέον, κάποιος ανεξάρτητος εφευρέτης δεν επιτρεπόταν να την ξανα-υλοποιήσει από την αρχή, έστω και με διαφορετικό τρόπο.

Η ιστορία έχει δείξει πως οι πατέντες στο λογισμικό παρουσιάζουν πολλά προβλήματα. Εμποδίζουν τον ανταγωνισμό στη βιομηχανία της πληροφορικής, βάζουν φραγμούς στην ανάπτυξη καινούριων εταιρειών και ατόμων στον χώρο και εξυπηρετούν κυρίως τις μεγάλες επιχειρήσεις. Είναι εμφανές από τα αποτελέσματα της εφαρμογής τους πως στην πραγματικότητα μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες ζημιές στην ανάπτυξη του λογισμικού

Πατέντες και copyright

Το copyright είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τις πατέντες. Από τη στιγμή που γράφει κανείς κάτι, αυτόματα έχει το copyright του και μπορεί να ορίσει σε ποιόν να το δώσει, ποιος μπορεί να το χρησιμοποιήσει και όλα όσα αφορούν το πρόγραμμα που έχει γράψει. Το copyright έχει αποδείξει την ικανότητα του να εξασφαλίζει επαρκώς τα δικαιώματα που έχει ο δημιουργός και σε τομείς εκτός του λογισμικού, όπως στη μουσική, στη ζωγραφική και στον γραπτό και προφορικό λόγο.

Το copyright είναι το κατ' εξοχήν εργαλείο προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και στο λογισμικό. Και η ιστορία έχει αποδείξει και στο λογισμικό είναι επαρκές και επιτυχές εργαλείο προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, αντίθετα με τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που προκάλεσαν, προκαλούν και θα προκαλούν προβλήματα.

Γιατί υπάρχουν λοιπόν οι πατέντες;

Τα στάδια ανάπτυξης ενός προϊόντος χονδρικά είναι η έρευνα, η υλοποίηση και η συντήρηση/υποστήριξη. Ανάλογα με τη βιομηχανία, τα ποσοστά του προϋπολογισμού που κατανέμονται στις τρεις αυτές φάσεις διαφοροποιούνται. Για παράδειγμα μια φαρμακοβιομηχανία ξοδεύει πάρα πολλά στην έρευνα για ένα φάρμακο που θα πετύχει, ενώ από τη στιγμή που θα το βρει τα πράγματα είναι πολύ απλά. Σε αυτή την περίπτωση η κατοχύρωση μιας πατέντας υποτίθεται εγγυάται στην εταιρεία πως θα πάρει πίσω τα έξοδα που ξόδεψε στην έρευνα. Έστω και αν μια άλλη εταιρεία βγάλει μετά από αρκετά χρόνια έρευνας το ίδιο προϊόν 2 μέρες μετά.

Και κάπου εδώ δημιουργείται σε μερικούς η απορία του πώς κάποια προϊόντα στα οποία δεν έχουν κατοχυρωθεί πατέντες και των οποίων τα συστατικά είναι πολύ εύκολο να βρεθούν και να κατασκευαστούν, κρατούν σταθερό κάποιο μερίδιο αγοράς. Σαν παράδειγμα να πούμε τις κέτσαπ (Heinz;), ένα εμφιαλωμένο νερό (Αύρα;) ή μια μάρκα ελαστικών (Michelin;).

Επίσης πώς στην πανεπιστημιακή κοινότητα, η οποία είναι η κατεξοχήν πηγή εφευρέσεων, τα πανεπιστήμια καταφέρνουν να κερδίζουν λεφτά από τις καινοτομίες που ανακαλύπτουν, τη στιγμή που τις δημοσιεύουν αμέσως;

Οι πατέντες στο λογισμικό

Οι πατέντες στην υπάρχουσα μορφή τους στην Αμερική, μπορούν να εφαρμοστούν σε συγκεκριμένες δομές και αλγόριθμους οι οποίες παρουσιάζονται μέσα σε ένα πρόγραμμα. Έτσι κάποιο σύστημα φτιαγμένο από την αρχή μπορεί να παραβιάζει πολλές πατέντες, ακόμη και αν έχει υλοποιηθεί με διαφορετικό τρόπο. Κάτι τέτοιο είναι σχεδόν βέβαιο στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, δεδομένης της πολυπλοκότητας υλοποίησης ενός προγράμματος.

Προφανώς αυτό είναι καταστροφικό για τους προγραμματιστές και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες δεν διαθέτουν το πλήθος δικηγόρων των μεγάλων επιχειρήσεων.

Το πρόβλημα

Μερικοί τομείς εργασίας είναι συνυφασμένοι με τη δημιουργικότητα και την εφευρετικότητα, σε ό,τι αφορά τα έργα που παράγονται.

Φανταστείτε να μπορούσε κάποιος μουσικός να πατεντάρει ένα είδος μουσικής όπως τα 12 bars: Τα πιο ωραία μπλουζ τραγούδια δεν θα υπήρχαν σήμερα. Ή κάποιος αρχιτέκτονας το μπαρόκ. Ή να μπορούσε ο Georges Braque που ζούσε την ίδια εποχή με τον Picasso να πατεντάρει τον κυβισμό. Ή μήπως σε ακόμα πιο απλά πράγματα; Να σκεφτούμε κάποιο μάγειρα να οικειοποιείται την χρήση πιπερόριζας με μποκ-τσόι μέσω πατέντας: Κάθε φορά που μαγείρευα κινέζικα σπίτι μου θα κινδύνευα να μου κινήσουν αγωγή, για να μην αναφέρουμε τα έξοδα δικαστηρίου αν είχα ένα μικρό εστιατόριο σε ένα σοκάκι της πόλης μου.

Όταν η φύση της εργασίας σου είναι η δημιουργία, το τελευταίο πράγμα που θέλεις να σου πουν κάποια στιγμή που φτιάχνεις κάτι είναι "κοίτα φίλε, το σκέφτηκα πριν από σένα. Πρέπει να μου πληρώσεις δικαιώματα αλλιώς θα τα πούμε στο δικαστήριο".

Το πρόβλημα στο λογισμικό

Η δουλειά ενός προγραμματιστή είναι να λύνει προβλήματα, πολλά από τα οποία δεν τα έχει ξανασυναντήσει. Έχουν γραφτεί πολλά άρθρα που υποστηρίζουν πως ο προγραμματισμός είναι τέχνη, ακριβώς επειδή είναι μια κατ' εξοχήν δημιουργική δραστηριότητα που ξεκινώντας από θεμελιώδεις αρχές δημιουργεί ιδιαίτερα περίπλοκες δομές για να προσφέρει λύσεις στα προβλήματα.

Με αυτό το σκεπτικό, στη ζωή του ένας προγραμματιστής, είναι πιθανόν να παραβιάσει εκατοντάδες πατέντες απλά κάνοντας τη δουλειά του. Είναι αδύνατον, εξαντλητικό και απαράδεκτο να ξοδεύει ένας προγραμματιστής ώρες στο web interface του european patent office για να δει μήπως και έγραψε κάτι το οποίο έτυχε να το γράψει κάποιος άλλος πιο πριν. Η ανάπτυξη του λογισμικού με αυτό τον τρόπο θα είναι υπερβολικά αργή και κάποιος θα αναλώνεται σε άχρηστη γραφειοκρατία η οποία απλά υπηρετεί μεγάλα συμφέροντα.

Οι πατέντες είναι ένας τρόπος με τον οποίο όχι μόνο οι ιδέες γίνονται ιδιοκτησία ενός ατόμου ή μιας εταιρείας, αλλά επιπλέον απαγορεύεται σε κάποιον άλλο να χρησιμοποιήσει την ίδια ιδέα, έστω και αν κατέληξε σε αυτή ξεκινώντας από το μηδέν και ακολουθώντας διαφορετικό δρόμο. Ανάλογα με το συμφέρον της, μια εταιρεία μπορεί να επιτρέψει τη χρήση της ιδέας ζητώντας ένα αντίτιμο, συχνά απαγορευτικό για άτομα ή μικρές εταιρείες, αλλά άλλες φορές μπορεί και απαγορεύσει εντελώς τη χρήση της, ακόμη και αν κάποιος έφτασε στην ιδέα από το μηδέν με αποκλειστικά δική του προσπάθεια.

Η φύση των Η/Υ και οι πατέντες

Μια άλλη μεγάλη διαφορά του ζητήματος των πατεντών στο λογισμικό είναι οι ρυθμοί ανάπτυξης. Το λογισμικό ανήκει στην κατηγορία των τεχνολογιών οι οποίες αναπτύσσονται με τέτοια ταχύτητα, ώστε κάτι το οποίο πριν 5 χρόνια θεωρούνταν καινοτομία σήμερα να είναι ξεπερασμένο, αν όχι να αποτελεί αναγκαιότητα.

Ο Richard Stallman στο άρθρο του "The Anatomy of a Trivial Patent" αναλύει μια πατέντα η οποία καταχωρήθηκε το 1996 και αναφέρεται σε χαρακτηριστικά ενός συστήματος που ενώ το 1996 ήταν εξεζητημένα, ή το σύνολο τους μπορούσε να θεωρηθεί καινοτόμος συνδιασμός, σήμερα θεωρείται αστείο να μην υπάρχουν σε ένα παρόμοιο σύστημα. Οι πατέντες μπορούν να εξελιχθούν από μια απλή κίνηση προώθησης μιας τεχνολογίας σε μια παγίδευση εκατοντάδων χιλιάδων χρηστών στα νήματα μιας εταιρείας. Και αυτά είναι μόνο η αρχή.

Ένα άλλο πολύ μεγάλο πρόβλημα των πατεντών στο λογισμικό είναι ο χρόνος έγκρισης τους. Μια πατέντα για να εγκριθεί χρειάζεται χρόνια, γιατί το Patent Office πρέπει να κοιτάξει μήπως και κάποιος άλλος "ανακάλυψε" πιο πριν το προϊόν από αυτόν που καταθέτει την πατέντα. Στο διάστημα αυτό, κάποιος μπορεί να κατασκευάσει κάτι το οποίο προς το παρών είναι νόμιμο, αλλά σε τρία χρόνια θα παραβιάζει την πατέντα!

Με τους ρυθμούς που αναπτύσσεται το software σήμερα, αυτό το πρόβλημα συμβαίνει συνεχώς. Και το τελευταίο πράγμα που θα θέλαμε να γίνει, είναι να το δούμε να συμβαίνει και στην Ευρώπη.

Οι αρνητικές συνέπειες

Στο άρθρο "Why Patents Are Bad for Software" περιγράφεται πώς μια εταιρεία η οποία είχε ένα πετυχημένο προϊόν, αναγκάστηκε να του αφαιρέσει κάποια χαρακτηριστικά, επειδή ένα χρόνο αφότου πρόσθεσε τα χαρακτηριστικά στο πρόγραμμα, εγκρίθηκε η πατέντα μιας άλλης εταιρείας.

Στο ίδιο άρθρο περιγράφεται πώς μια εταιρεία της οποίας τα εισοδήματα προέρχονται κυρίως από την απόκτηση και χρήση πατεντών, κίνησε επιλεκτικά αγωγή σε μια εταιρεία αντί σε 6 γιατί είχε περισσότερες πιθανότητες να κερδίσει την δικαστική διαμάχη. Τέτοιες απαράδεκτες καταστάσεις απλά δεν πρέπει να τους δίνουμε αφορμή να συμβαίνουν.

GIF/LZW

Το ΙΕΕΕ τον Ιούνιο του 1984 γνωστοποίησε ένα πολύ καλό αλγόριθμο κωδικοποίησης δεδομένων, τον γνωστό και ως LZW. Χωρίς να το ξέρει ο κόσμος, οι συγγραφείς του άρθρου κατέθεσαν μια πατέντα την ίδια στιγμή. Τον επόμενο χρόνο ο αλγόριθμος έγινε πολύ γνωστός λόγω της αποδοτικότητας του, μέχρι που προτάθηκε σαν πρότυπος τρόπος συμπίεσης δεδομένων. Η πατέντα εγκρίθηκε το '85 και μέχρι το '95 ο αλγόριθμος έγινε ο κατ'εξοχήν αλγόριθμος συμπίεσης (.GIF εικόνες).

Το 1995 όμως, όταν το .gif format ήταν πλέον αρκετά γνωστό, η Unisys, η εταιρεία στην οποία ανήκει η πατέντα, απαίτησε δικαιώματα για τη χρήση του αλγόριθμου από όλους όσους τον χρησιμοποιούν. Αν και κυκλοφορούν προγράμματα που τον χρησιμοποιούν χωρίς να πληρώνουν δικαιώματα στην Unisys, η χρήση του μπορεί να γίνει αφορμή να σας κινήσουν αγωγή.

Περισσότερα μπορείτε να βρείτε στην ενότητα Σύνδεσμοι της ιστοσελίδας.

Amazon

Το γνωστό online κατάστημα Amazon, απέκτησε μια US πατέντα για κάτι το πολύ προφανές: Την αγορά-με-ένα-κλικ (one-click purchase). Αφορά την αγορά μέσω ενός online καταστήματος με ένα μόνο κλικ, στέλνοντας τα στοιχεία του χρήστη μέσω ενός "cookie" πίσω στον server. Η ιδέα πίσω από αυτό είναι πάρα πολύ απλή, και μάλιστα πολύ παρόμοια με αυτή των πιστωτικών καρτών - αυτό μπορεί να το καταλάβει κάποιος με στοιχειώδεις γνώσεις web developing. Το US patent office όμως πιστεύει ότι αυτό αποτελεί καινοτομία και το amazon αξίζει το μονοπώλιο μιας τέτοιας ιδέας, επιρεάζοντας έτσι όλο το World Wide Web και το E-commerce.

Άλλα παραδείγματα

Παρόμοια προβλήματα δημιουργούν και οι αλγόριθμοι συμπίεσης MP3.

Πρόσφατο παράδειγμα καταστροφικής χρήσης των πατεντών, είναι αυτό της DE Technologies Inc. η οποία κατέχει πατέντες για το cross-border e-commerce στην Αμερική, Νέα Ζηλανδία και Σιγκαπούρη.

Η λίστα είναι πολύ μεγάλη, και λίγο ψάξιμο στο διαδίκτυο μπορεί να φέρει πάμπολλα παραδείγματα κακόβουλης χρήσης των πατεντών, τα οποία πολλές φορές αγγίζουν τα όρια της ασυδοσίας και αισχροκέρδιας.

Επιπλέον πηγές

 

 

 

Υπογράψτε την ελληνική διαμαρτυρία κατά των πατεντών λογισμικού στο www.noepatents.gr !

 

Σαν ενεργός Έλληνας/Κύπριος και Ευρωπαίος πολίτης, δηλώνω ότι:

 

Εφιστώ την προσοχή στους ανθρώπους των Ευρωπαϊκών κέντρων λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα να επαναπροσδιορίσουν τους στόχους τους και να εξασφαλίσουν ότι δεν θα γίνεται κατάχρηση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας τέτοια ώστε να περιορίζεται η ελεύθερη χρήση και διάδοση προγραμμάτων υπολογιστών και διανοητικών μεθόδων.